4. อัทธาสูตร

ว่าด้วยกาล 3 อย่าง

[241] จริงอยู่ พระสูตรนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว พระ-
สูตรนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นพระอรหันต์ตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้า
ได้สดับมาแล้วว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อัทธา 3 อย่างนี้ 3 อย่างเป็นไฉน ?
คือ อดีตอัทธา 1 อนาคตอัทธา ปัจจุบันอัทธา 1 ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
อัทธา 3 อย่างนี้แล.
พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสเนื้อความนี้แล้ว ในพระสูตรนั้น พระ-
ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสคาถาประพันธ์ดังนี้ว่า
สัตว์ทั้งหลายผู้มีความสำคัญในสิ่งที่
พูดกัน ตั้งอยู่เฉพาะแล้วในสิ่งที่พูดกัน
ย่อมเข้าถึงข่าย คือ ความฉิบหาย และข่าย
คือ กิเลสเครื่องประกอบแห่งมัจจุ เพราะ
ไม่กำหนดรู้เรื่องที่พูดกัน พระขีณาสพ
ย่อมไม่สำคัญผู้บงการ เพราะกำหนดรู้
เรื่องที่พูดกัน เพราะท่านถูกต้องวิโมกข์
ด้วยใจ ท่านถูกต้องสันติบทอันยอดเยี่ยม
พระขีณาสพนั้นแล ผู้ถึงพร้อมแล้วด้วย
เรื่องที่พูดกัน ผู้ระงับแล้ว ยินดีแล้วใน
สันติบท พิจารณาและมีปกติเสพ ตั้งอยู่

ในธรรม ผู้ถึงฝั่งแห่งเวท คือ สัจจะ 4
ย่อมไม่เข้าถึงการนับว่าเป็นมนุษย์และ
เทวดา.
เนื้อความแม้นี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้า
ได้สดับมาแล้ว ฉะนี้แล.
จบอัทธาสูตรที่ 4

อรรถกถาอัทธาสูตร

ในอัทธาสูตรที่ 4 พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
กาล (เวลา) ชื่อว่า อัทธา. ในคำว่า อตีโต อทฺธา เป็นต้น
มีบรรยายไว้ 2 อย่าง คือบรรยายตามพระสูตร 1 บรรยายตามพระอภิธรรม 1.
ในบรรยาย 2 อย่างนั้น โดยการบรรยายตามพระสูตร เวลาก่อนแต่ปฏิสนธิกาล
ชื่อว่า อดีตอัทธา. เวลาหลังจากจุติ ชื่อว่า อนาคตอัทธา. เวลาในระหว่าง
แห่งปฏิสนธิกับจุติ รวมทั้งจุติและปฏิสนธิ ชื่อว่า ปัจจุบันนัทธา. โดยการ
บรรยายตามพระอภิธรรม เวลาที่ดับไปแล้วตามธรรมดา เพราะผ่านขณะทั้ง 3
เหล่านี้ คือ อุปปาทักขณะ ฐิติขณะ ภังคขณะไป ชื่อว่า อตีตอัทธา.
เวลาที่ยังไม่ถึงขณะแม้ทั้ง 3 ชื่อว่า อนาคตอัทธา. เวลาที่พรั่งพร้อมไปด้วย
ขณะทั้ง 3 ชื่อว่า ปัจจุบันนัทธา.
อีกนัยหนึ่ง ก็การจำแนกกาล มีอดีตเป็นต้นนี้ พึงทราบว่า มี 4 อย่าง
ด้วยสามารถแห่งอัทธา 1 สันตติ 1 สมัย 1 ขณะ 1. บรรดา 4 อย่าง
นั้น การจำแนกโดยอัทธาได้กล่าวมาแล้ว ด้วยอำนาจแห่งสันตติ รูป